به طور خلاصه، کمیسیون ماده 5 شهرداری، نوعی ساختار مشورتی متشکل از چند نفر عضو است که به تصمیم‌گیری پیرامون مباحثی چون طرح‌های تفصیلی و توجیهی می‌پردازند. این کمیسیون یکی از کمیسیون‌های مهم وابسته به نهاد شهرداری در زمینه‌ی آبادانی شهر و انجام ساخت‌وساز در اراضی و املاک موجود در پهنه‌های شهری است.

کمیسیون ماده 5 شهرداری در قانون تأسیس شورای عالی کشور

کمیسیون ماده 5 شهرداری، بر مبنای ماده 5 قانون تأسیس شورای عالی شهرسازی و معماری ایران – مصوب 22/12/1351 – می‌باشد. شورای عالی شهرسازی و معماری، ارجح‌ترین و عالی‌ترین مرجع تصمیم‌گیری در زمینه تدوین و نظارت ضوابط معماری و شهرسازی کشور است. به موجب ماده 5 موجود در آخرین اصلاحات این قانون – مصوب 07/04/1389 – کمیسیون ماده 5 شهرداری موظف به بررسی و تصویب طرح‌های تفصیلی و نیز انواع طرح‌های توجیهی می‌باشد. مفاد این ماده به شرح زیر است:

“بررسی و تصویب طرح‌های تفصیلی شهری و تغییرات آن ها در هر استان به وسیله کمیسیونی به ریاست استاندار (و در غیاب وی معاون عمرانی استانداری) و با عضویت شهردار و نمایندگان وزارت مسکن و شهرسازی، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی و همچنین رئیس شورای اسلامی شهر ذی ربط و نماینده سازمان نظام مهندسی استان (با تخصص معماری یا شهرسازی) بدون حق رأی انجام می‌شود”.

در ادامه ماده 5 کمیسیون شهرداری، بر مبنای اصلاحات مصوب 07/04/1389، موارد زیر اضافه شده است:

“تغییرات نقشه های تفصیلی اگر بر اساس طرح جامع شهری مؤثر باشد باید به تأیید مرجع تصویب کننده طرح جامع (شورای عالی شهر سازی و معماری ایران یا مرجع تعیین شده از طرف شورای عالی) برسد”.

وظایف کمیسیون ماده 5 شهرداری

براساس مفاد ماده 5 کمیسیون، اعضای حاضر در جلسه موظف هستند که درباره‌ی طرح‌های تفصیلی اظهار نظر کرده و به طرح‌های موجود رای دهند. طرح تفصیلی برای هر شهر، از نگاه قانون، طرحی مشتمل بر مجموعه ضوابط و مقرراتی است که بر استفاده از اراضی موجود در پهنه‌های هر شهر حاکم است و ساخت‌وساز و نحوه بهره‌برداری از آن‌ها را مشخص می‌نماید.

وظایف کمیسیون ماده 5 شهرداری به تدوین طرح تفصیلی محدود نمی‌شود. این کمیسیون، طرح‌های توجیهی را در جهت اعمال مجموعه‌ای از تغییرات بر طرح‌های پیشین موجود در طرح تفصیلی، مورد بررسی قرار می‌دهد. به این ترتیب، مالکان اراضی و سرمایه‌گذاران، طرح‌های مورد نظرشان را به صورت غیر مستقیم و توسط مهندسین مشاور شهرسازی در کمیسیون مطرح می‌نمایند.

طرح توجیهی شهرسازی در قالب طرح توجیهی کمیسیون ماده 5، توسط اعضای کمیسیون مورد بررسی قرار می‌گیرد. این نوع طرح‌ها در صورت کسب حداکثر آراء به تصویب نهایی و مرحله بهره‌برداری می‌رسند. به این ترتیب، مالکان مجوز انجام تغییرات مد نظر خود بر املاک مربوطه را دارند.

تشریح جزئیات وظایف اعضای کمیسیون

همان‌طور که پیشتر نیز گفته شد، کمیسیون ماده 5 به بررسی و تصویب طرح‌های تفصیلی و توجیهی می‌پردازد. به طور دقیق‌تر و جزئی‌تر اعضای کمیسیون ماده 5 شهرداری به انجام امورات زیر مشغول هستند:

• بررسی نحوه استفاده از املاک در سطوح مختلف شهر با در نظر گرفتن موقعیت دقیق ملک و مساحت زمین.
• سنجش شبکه‌های عبور و مرور شهری و تعیین وضعیت دقیق آن‌ها.
• بررسی نحوه توده‌گذاری از منظر سطح اشغال، محل انجام توده‌گذاری و نیز محل استقرار بنا در قطعه مورد نظر.
• تعیین نحوه ساخت‌وساز در زیرپهنه‌ها.
• مشخص کردن حداکثر تراکم ساختمانی مجاز در جهت افزایش تعداد طبقات ساختمان.
• تقسیم‌بندی اراضی به پهنه‌های مختلف سکونت، تجارت، پهنه مختلط و حفاظت.
• تغییر کاربری زمین‌های مختلف اعم از کاربری کشاورزی به مسکونی، مسکونی به تجاری، کشاورزی به تجاری و …
• کلیه موارد مرتبط با نوسازی حوزه‌های شهری

اعضای حاضر در کمیسیون

حسب ماده 5 کمیسیون، اعضای این کمیسیون به شرح زیر می‌باشند:

• استاندار که به عنوان رئیس کمیسیون در جلسه حضور دارد.
• معاون عمرانی استانداری که در غیاب استاندار در کمیسیون ماده 5 حضور به عمل می‌آورد.
• مدیر کل راه و شهرسازی به عنوان دبیر جلسه کمیسیون.
• شهردار.
• نمایندگان وزارت مسکن و شهرسازی.
• رئیس وزارت جهاد کشاورزی.
• سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی.
• رئیس شورای اسلامی شهر؛ عضو بدون حق رأی.
• نماینده سازمان نظام مهندسی استان؛ عضو بدون حق رأی.
• مهندسان مشاور شهرسازی؛ اعضای بدون حق رأی که تنها مجاز به ارائه و دفاع از طرح‌های مالکان اراضی در قالب طرح‌های توجیهی می‌باشند.

تبصره 3 ماده 5 کمیسیون شهرداری موجود در قانون تأسیس شورای عالی شهرسازی در ارتباط با اعضای کمیسیون شهر تهران بیان می‌دارد که:

“در مورد شهر تهران معاونین ذی ربط وزراء مسکن و شهرسازی، کشور، نیرو، جهاد کشاورزی و معاونین و میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و شهردار تهران (رئیس کمیسیون) و همچنین رئیس شورای اسلامی شهر تهران بدون حق رأی، اعضاء کمیسیون می باشند. محل دبیرخانه این کمیسیون در شهرداری تهران خواهد بود. جلسات کمیسیون با حضور اکثریت اعضاء رسمیت یافته و تصمیمات کمیسیون حداقل با چهار رأی موافق معتبر است”.

بر مبنای این تبصره، طرحی چون طرح امکان سنجی شهرسازی برای رسیدن به مرحله اجرا، نیازمند اخذ حداقل چهار رأی موافق در کمیسیون ماده 5 شهرداری است.

نقش مهندسین مشاور شهرسازی در کمیسیون

همان‌طور که گفته شد، طرح‌های مورد بحث در جلسات کمیسیون ماده 5، منحصراً طرح‌های تفصیلی نیستند. یک طرح توجیهی شهرداری نیز می‌تواند در کمیسیون مطرح گردد. اما آن چه که حائز اهمیت است، اخذ حداقل تعداد آراء مثبت برای تصویب پروژه‌های ارائه شده است. متاسفانه، کاربران اراضی که به دنبال انجام پروژه‌های توجیهی هستند، حق حضور در نشست‌های کمیسیون را ندارند. با این حال، وکلای آن‌ها به عنوان افراد بدون حق رأی می‌توانند در جلسه حضور داشته و از طرح‌های مربوطه دفاع کنند. از این رو، معمولاً توصیه می‌شود که کاربران اراضی امورات مربوط به نگارش طرح توجیهی و نیز ارائه طرح را به دست کارشناسان حوزه شهرسازی یعنی مهندسین مشاور شهرسازی بسپارند.

مهندسان مشاور مجرب همچون کارشناسان هفت شهر آریا، از سواد کافی و توانایی لازم برای تنظیم طرح‌های توجیهی با کیفیت، ویرایش و انجام اصلاحات بر طرح در صورت نیاز و نیز دفاع عالی در جلسه کمیسیون برخوردارند. همچنین، می‌توانند در یکایک مراحل اداری و بانکی مربوطه، مالکان و سرمایه‌گذاران را راهنمایی نمایند.

در صورت عدم تصویب طرح در کمیسیون ماده 5 شهرداری نیز مالکان می‌توانند با کمک گرفتن از راهنمایی‌های مهندسین مشاور، به نتیجه طرح اعتراض نمایند.

چرا تصمیمات کمیسیون ماده 5 مهم است؟

از آن جائی که کمیسیون ماده 5 شهرداری مسئول تصویب و یا رد پروژه‌های مرتبط با حوزه شهرسازی است، در صورت تصویب غیر واقع گرایانه‌ی پروژه‌ها می‌تواند به پهنه‌ی شهر آسیب بزند. با این کار ممکن است که سلامت شهروندان، اکوسیستم و محیط زیست به خطر بیفتد. از این رو، تصمیمات کمیسیون بایستی به گونه‌ای باشد که منجر به بهره‌برداری‌های ویران‌گر همچون تخریب زمین‌های کشاورزی و فضاهای سبز در جهت انجام پروژه‌های تجاری نگردد.