بسیاری از ما با منطقه یک تهران از قدیم آشنا بوده و هستیم ولی در این مطلب منطقه یک از نظر شهرسازی بررسی می شود. لطفا شما نیز در تکمیل این مباحث از طریق ارسال نظرات در پایین همین صفحه کمک نمایید.

مشخصات و اطلاعات کلی محدوده جغرافیایی شهرداری منطقه یک (شمیران)

منطقه یک شهرداری تهران یا به عبارتی شمیران در شمالی ترین نقطه کلانشهر تهران و بخش اصلی محدوده قدیمی شمیرانات را شامل شده و از نظر جغرافیایی دربالاترین کد ارتفاعی شهرتهران ( 51 درجه و 32 دقیقه تا 51 و 22 دقیقه طول خاوری و 35 درجه و 47 دقیقه تا 35 درجه و 48 دقیقه عرض شمالی) قرار گرفته است. این منطقه از شمال به ارتفاعات 1800 متر و حریم آن، از شرق به جاده لشکرک و پارک جنگلی قوچک، از غرب به اراضی اطراف رودخانه درکه و از جنوب به بزرگراه شهید چمران، بزرگراه مدرس و صد و شهید بابایی ¬¬¬به مساحتی بدون احتساب حریم 9/49 کیلومتر مربع و حریمی حدود 131 کیلومتر مربع را دارا می‌باشد.

شهرداری منطقه یک تهران دارای ده ناحیه (به علاوه ناحیه کوهستان) و بیست و هفت محله می‌باشد. بزرگترین ناحیه این منطقه، ناحیه دو با وسعتی بالغ بر 55/8 کیلومترمربع که دارای شش محله به نامهای اوین، درکه، ولنجک، زعفرانیه، محمودیه و کوهسار و بزرگترین محله ازگل با وسعت5/3 کیلومتر مربع از بزرگترین نواحی 123 گانه شهر تهران و تمامی نواحی بجز نواحی یک، هشت و هفت دارای حریم کوهستانی هستند. هم اکنون با توجه به تملیک باغات متعدد درسنوات گذشته، سرانه فضای سبز عمومی و خصوصی منطقه 45/54 متر مربع می‌باشد.
جمعیت این منطقه براساس آخرین سرشماری در سال 1395 نزدیک به پانصد هزار نفر می‌باشد. این منطقه با توجه به موقعیت استقرار در اراضی کوهپایه ای البرز مرکزی از قابلیت و توان طبیعی کم نظیر، اقلیم متفاوت با سایر مناطق شهر تهران، تابستانهای خنک و زمستانهای سرد و پر برف برخوردار می‌باشد. بر این اساس، در طی چند سال اخیر و تحت تاثیر اهمیت روز افزون کلانشهر تهران و گسترش کالبدی و جمعیتی آن، منطقه شمیرانات از جایگاه منحصر به فردی در نظام گردشگری و ییلاق نشینی در ارتباط با کلانشهر تهران، برخوردار شده است. این منطقه ازمنظرخدمات شهری جزء مناطق 22 گانه شهرداری تهران بوده، اما به علت قرارداشتن در شمیران، ازنظرنظام سیاسی اداری مانند سایر ادارات منطقه، زیر نظرفرمانداری ویژه شمیران می‌باشد.
همجواری بین شهر و کوهستان،آب و هوای مناسب در فصل گرم و زیبایی خاص رود دره‌ها، آبشارها و چشم اندازهای زیبا از عوامل مهم جذب و ازدیاد جمعیت گردشگر در منطقه یک شده است به طوری که بلندترین نقطه کوهستان البرز جنوبی، قله توچال با نزدیک به 4000 متر ارتفاع، از مهمترین نقاط و امکانات گردشگری و کوهنوردی کلان شهر تهران محسوب می‌گردد.
علاوه بر طبیعت زیبا، وجود بازارهای قدیمی، پاساژها، کاخ موزه‌ها، بوستانهای فرا منطقه ای و بوستانهای زیبایی همچون نیاوران، جمشیدیه و قیطریه، سفارتخانه‌ها، مراکز مذهبی همچون امام زاده اسماعیل و امام زاده صالح علیهم السلام، مراکز علمی و دانشگاهی، سفارتخانه‌ها،خانه‌های ویلایی و باغهای قدیمی و بسیاری از جاذبه‌های دیگر، در سالیان گذشته، بر تعداد جمعیت ساکن در منطقه افزوده شده و مشکلاتی را بر سر راه مدیریت شهری بوجود آورده است.
استفاده از امکانات تفریحی،گردشگری بویژه چهار مسیر اصلی کوهنوردی( توچال،دربند،درکه و دارآباد) باعث شده جمعیت شناور منطقه یک در اواخر هفته و تعطیلات رسمی حداقل دو برابر شده و بر مشکلات موجود در منطقه افزوده و سبب بارترافیکی سنگینی به خیابانهای منتهی به اماکن گردشگری شده و مشکلات عدیده ای در زمستانها و هنگام نزولات آسمانی را برای نواحی بالا دستی منطقه یک همچون دربند، درکه، ولنجک، جمشیدیه و دارآباد ایجاد نماید.

توپوگرافی و ویژگی اقلیمی شبکه معابر در منطقه یک:

بخش عمده ای از وسعت منطقه یک، کوهستانی و دارای ارتفاعات بالای 1800 متر می‌باشد. به دلیل شرایط جغرافیایی خاص کوهستانی و بالابودن سطح آبهای زیرزمینی در سنوات گذشته، توسعه فیزیکی خاصی نیافته و توسعه این منطقه از کلانشهر تهران، عمدتاً در منطقه کوهپایه و دشت دامنه صورت گرفته است.
شرایط توپوگرافی و اختلاف ارتفاع به نحوی است که از سمت جنوب به شمال، ارتفاع زمین افزایش یافته به طوری که اختلاف ارتفاع نسبی بین شمالی ترین و جنوبی ترین نقطه این منطقه برابر با 400 متر است.این اختلافات باعث تعدیل هوا و تنوع پوشش گیاهی و جانوری و نهایتاً عوامل فوق سبب ایجاد مناطق ییلاقی کلان شهر تهران شده است. البته لازم به ذکر است بخش غربی منطقه یک شامل محلات زعفرانیه و ولنجک به واسطه برخورداری از شرایط نسبتاً مساعد جغرافیایی و باد مناسب غرب به شرق مناسب ترین محدوده برای توسعه عمودی مجتمع‌های مسکونی، مدنظر مدیران شهری قرار گرفته است.

گسل‌های زلزله خیز شمیران:

شمیران و منطقه یک با داشتن موقعیت طبیعی زیبا و قلل فراوان در ردیف خاص ترین نقاط کوهستانی کلان شهر تهران محسوب می‌شوند. فرسایش حوضه آبریز رودخانه‌های کوچک در دامنه جنوب رشته کوه توچال و دوره‌های یخچالی و سرد طی دوره کواترنری در سیمای طبیعی ناهمواریهای این منطقه از کلانشهر تهران نقش مهمی داشته اند. مناطق هموار و رودهای نسبتاً مسطح در امتداد دره رودخانه‌ها و دشت‌های به نسبت کوچک و نیمه هموار که هنوز آثار یَخ برفها و قطعه سنگهای بزرگ در سطح آنها پیدا است، نشانگر فرسایش یخچال‌هایی هستند که طی دوره‌های سرد بر روی ورقه‌ها و توده‌های یخ حمل شده اند. سایش مداوم قطعات یخ بر بستر دره‌ها، کف آنها را صاف کرده و دیواره‌های دو طرف بستر را نیز تا حد ممکن عقب رانده اند. به این ترتیب، دشتهای کوچکی در مناطق مرتفع که عمق یخ‌ها و قدرت فعالیتشان بیشتر بوده، تشکیل گردیده است که در اصطلاح محلی گاهی به آنها نیز دشتک یا دشته می‌گویند مانند دشت جانستون، دشت تلخ آب، دشت گرچال و دشت هویج و در پیرامون نزدیک به قله‌های مرتفع به این گونه نقاط که معمولاً کوچکترند، با پسوند « چال » نیز نامیده می‌شوند مانند کُلَک چال، پیازچال، پلنگ چال و غیره. دشت‌های پایکوهی و کوهپایه‌های جنوب توچال نیز از معدود نقاط به نسبت هموار این شهرستان هستند. این دشتها بر اثر انباشت و حمل مواد رسوبی و فعالیت آبهای جاری هموار شده اند. علت به جای ماندن مواد و رسوبات در این قسمت‌ها فعالیت گسل‌ها و باز کردن بستر دره‌ها بوده است. به این ترتیب نیز دشتها و گودی‌هایی بر اثر فعالیت‌های تکتونیکی (زمین ساختی) و فرسایش آبهای جاری شکل گرفته اند، مانند دشت لواسان، دشت سبو، دشت امامه، دشت آهار و دامنه‌های جنوبی کوه توچال. از مشخصات بارز این قبیل دشتها وجود یک خط گسل زلزله در امتداد آنها است؛ به طوریکه امتداد گسل مشاء- فشم، دره‌های باز و دشتهای لواسان تا روستای امامه را به وجود آورده است. دامنه‌های جنوبی کوه توچال که کوهپایه آن در حال حاضر منطقه یک (شمیران) است به وسیله گسل نیاوران و تِراستِ شمال تهران مشخص می‌شود و تعدادی گسلهای فرعی نیز در امتداد آن قرار دارند. به دلیل وسعت نسبتاً مناسب و شیب کم این مناطق و انباشت مواد رسوبی و خاک‌ها در آن، شرایط محیط از جهت کشاورزی و سکونت مساعدتر شده است. به همین لحاظ، زندگی انسانی و استقرار سکونتگاه‌ها و آبادی‌های شمیران بر روی همین پهنه‌ها است که از خطر نسبی و توان زلزله خیزی بالایی برخوردار و بلندترين نقطه اين واحد را ستيغ توچال باارتفاع 3963 متر تشكيل مي دهد.

اقلیم شمیران از نظر آب و هوا و میزان بارش بر اساس گزارش سازمان هواشناسی تهران:

شمیرانات از دیرباز، به واسطه قرار گیری و همجواری با اراضی کوهپایه ای وکوهستانی کوه‌های البرز و برخورداری ازفضاهای رودها و چشمه‌های جاری، نسیم شبانگاهی و تهویه هوا بین کوهستان و دشت، ریزش مطلوب باران و برف در کوهپایه و ارتفاعات سبز طبیعی وسیع و دره‌های خوش آب و هوا، دارای دمای مطلوبی در تابستان و متمایز با بافت اصلی شهر است که تحت تاثیر اقلیم بیابانی می‌باشد.

بررسی آمار بارندگی ایستگاه هواشناسی شمیران طی دوره حدود بیست ساله(ازسال1378تاسال 1397 در حوزه شمالی شهر تهران میزان بارندگی در سالهای مختلف فصلهای گوناگون سال، متغیر بوده، حداکثر میزان بارندگی در ماه فروردین به میزان 82 میلیمتر و ماههای دی،بهمن واسفند بین 50 تا 5/68 میلیمتر بارندگی در این حوزه متداول می‌باشد. در ماههای تیر،مرداد، شهریور و مهر بارندگی بین 4/1 تا 6/5 میلیمتر است و این مدت، از کم باران ترین ایام این حوزه به شمار می‌رود. تعداد روزهای بارانی که بیش از یک میلیمتر در حوزه شمالی شهر تهران باران باریده است، براساس آمار مورد مطالعه، به صورت میانگین 57 روز می‌باشد. حداکثر مطلق ثبت شده بارندگی طی یک ماه در این حوزه 185 میلیمتر بوده و میانگین مجموع بارندگی سالیانه، در طی این سالها 409 میلیمتر می‌باشد.

دمای هوا:

براساس گزارش سازمان هواشناسی، از نظر آب و هوایی نواحی شمالی تهران بالاخص منطقه یک اندکی مرطوب و معتدل می‌باشد، حداکثر دمای ثبت شده 6/42 و حداقل دمای ثبت شده در آن منفی 6 درجه و متوسط دمای سالانه 6/17 سانتیگراد می‌باشد. فصل سرما در شمیران، معمولاً از آذرماه شروع و بیشترین دمای سال در مرداد ماه می‌باشد. به دلیل واقع شدن کوهستان از شمال و قسمتهای حاشیه کویر از جنوب و جنوب شرقی، سبب ایجاد یک جریان ضعیف و آهسته هوا، از دشت به کوه در طی روز و از کوه به دشت، در شب می‌شود که در قسمتهای شمالی منطقه به دلیل نزدیکی با ارتفاعات معمولاً در فصل گرما هوا قابل تحمل تر می‌شود.

رطوبت نسبی:

میانگین رطوبت نسبی هوا در شمیران 46% و حداکثر میزان رطوبت در ماههای دی و بهمن می‌باشد که این میزان رطوبت در دی ماه به 76 الی 79 درصد و حداقل آن در اوج تابستان، به میزان بین 47 تا 43 درصد درنوسان است. از رابطه میان رطوبت و دما استنباط می‌گردد که در ماههای سرد سال، این حوزه دارای رطوبت کافی و در فصول گرم سال از میزان رطوبت کاسته و در حدی نامناسب قرار دارد. از نظر تبخیر، طبق نظریه اداره کل هواشناسی استان تهران میزان تبخیر سالانه بطور نسبی در سطح منطقه یک تهران نسبت به سایر مناطق 22 گانه کمتر معمولاً بین 1200 تا 1500 میلی‌متر تخمین زده می‌شود.

روزهای یخبندان:

آمار میانگین سازمان هواشناسی نشان می‌دهد در طول سال به طور متوسط 73 روز یخبندان، طی ماههای آذر الی فروردین، در حوزه شمالی شهر تهران به وقوع می‌پیوندد که حداکثر آن در ماه بهمن و حداقل آن در ماه آذر گزارش شده است. ازسالهای 1378تا1397 شمسی حداقل دما در سالهای 1386شمسی منهای 13 درجه ودرسال 1396 نزدیک به منهای هفت درجه بوده است.

میانگین متوسط دما:

حداقل درجه حرارت، در ماه بهمن،حدود 4/3- درجه و حداقل مطلق دما در این مدت 5/13- درجه گزارش شده است. با بالاتر رفتن ارتفاع به میزان این روزهای یخبندان اضافه می‌گردد. دمای منطقه یک کلانشهر تهران ۱۵ درجه و تعداد روز‌های برفی آن ۲۳ روز می‌باشد.

جهت باد:

جهت وزش باد غالب در کلانشهر تهران، در اغلب مواقع سال از سمت شمال غرب به جنوب شرق و حداکثر اندازه گیری آن برابر 80 گره می‌باشد. باد بعدی باد موسوم به شهریار که از سمت جنوب غربی وزش دارد. این باد کنترآلیزه اقیانوس هند است که در فصل گرما،گرم ودر فصل سرما، سرد است. این باد در مواقع مختلف سال توام با بخار آب و هرچند گاهی نیز موجب بارندگی را فراهم می‌آورد. طبق مطالعات انجام شده توسط سازمان هواشناسی در کلان شهر تهران باد دیگری در سمت شرق و از سمت خراسان و کویر لوت به سمت کلان شهر تهران در جریان دارد. با اینکه دفعات این باد کم است ولی چون از روی کویر لوت می‌گذرد دارای گرد و غبار و خاک زیادی است ودر بین مردم محلی به باد ورامین معروف گشته و مو جب انتقال گرمای کویر و حمل گرد و غبار به سمت کلان شهر تهران می‌شود. جریان هوای دیگری که در محدوده کلان شهر تهران می‌وزد، نسیم کوه به دشت و برعکس دشت به کوه است.این بادها ملایم وآرام می‌وزند و قدرت پراکننده نمودن آلاینده و دودها را ندارند. فقط می‌توانند درساعاتی از روز که باد از دشت به کوه می‌وزد. این مواد را با خود به طرف شمال تهران منتقل نمایند.

میانگین ساعات آفتابی:

میانگین ساعات آفتابی در منطقة یک در مرداد ماه بیشترین ساعات و در دی‌ماه کمترین را داراست.

طبق تحقیقات صورت گرفته میانگین ماهیانه ساعات آفتابی در کمترین ساعات آفتابی متعلق به ماه دی و بیشترین ساعات حضور آفتاب در ماه مرداد بوده است.

خاك:

شمیرانات دارای خاكهاي تكامل يافته منطقه اي قرمز رنگ همراه با تجمع آهك،گچ و آهن و ساختمان خاك قويتر و با تكامل بيشتری نسبت به خاكهاي مناطق پایین دستی کلان شهر تهران و بيشتراز پانزده درصد آن نیز دارای سنگ ريزه است. در سنگها آثار هوازدگي شيميايي ياجلا و درخشندگي به چشم مي خورد.

شبكه آبها شامل مسیل‌ها و رودخانه‌های فصلی شمیران:

رودخانه‌هاي محدودی ازدامنه جنوبي البرز سرچشمه گرفته و وارد محدوده قلمروی منطقه یک مي شوند از جمله رودخانه‌ها مشهور «شيرپلا» و «اوسون» كه رودخانه اوسون از دامنه جنوبی قله توچال سرچشمه و با شيب تندي به سمت جنوب سرازير و وارد دره « اوسون » مي شود وپس از عبور از روستاي پس قلعه به رودخانه شيرپلا پیوسته و پس از مسافت کوتاهی وارد رودخانه دربند می‌شوند. طول رودخانه دربند به تقريب از سرچشمه تا ميدان سرپل تجريش، حدود 16 كيلومتر و متوسط شيب آن 47 درصد است. طبق آمار سازمان آب و فاضلاب در حدود 17 ميليون متر مكعب آب در اين رودخانه جريان مي يابد كه ماههاي ارديبهشت و خرداد پرآب ترين فصل آن و معمولاً شهريورماه تا آغاز اولين باران‌هاي پائيزي كم آب ترين فصل آن است. اما اين رودخانه به لحاظ داشتن چند چشمه مانند چشمه پيازچال و مرشد، داراي جريان آب دائمي می‌باشد. رودخانه‌های فصلی دیگر منطقه، رود دره‌هاي دركه، ولنجك، گلابدره و دارآباد از طریق کانال‌های روباز تا جنوبی ترین نقطه کلان شهر تهران هدایت می‌شوند.

جدول شبكه آبهای شمیران شامل کانال‌ها و مسیل‌ها :

در محدوده شهرداری منطقه یک، هشت کانال وجود دارد که آب‌های سطحی و جاری را مهار و به ده مسیل اصلی که همانا رودخانه‌های قدیمی شمیران می‌باشند واریز می‌نمایند. این مسیل‌ها در تمام مدت سال دارای آب روان می‌باشند. ازجمله چهار شاخه از پر آب ترین‌های این مسیل‌ها عبارتند از مسیل دربند، سعد آباد، مقصود بیگ و درکه که دارای عرضی بیشتر از بقیه (بین هشت الی ده متر) و دارای عمقی بین سه الی شش متر می‌باشند.

قلل و ناهمواریها موجود در شمیران :

در محدوده جغرافیایی و قلمروی شمیرانات بیش از پنجاه قله با ارتفاع بیش از 3000 متر وجود دارد، ارتفاع پائین ترین نقطه در جنوب منطقه حدود 1600 متر و بلندترین نقطه درشمال (قله خلنو) حدود 4375 متر ارتفاع قرار دارد. سکونتگاه‌ها و آبادی‌های موجود بیشتر تا ارتفاع 2600 متر استقرار و جمعیت بسیار کمی در پناهگاه شیرپلا (حدود 2750 متر) سکونت دارند. چنانچه از پائین ترین نقطه شهرستان (حدود 1600 متر) تا بالاترین نقطه آن که جمعیت ساکن وجود دارد. بصورت 200 متربه 200 متر به صورت پلکانی مشاهده کنیم به ازای افزایش ارتفاع، جمعیت کاهش قابل ملاحظه ای می‌یابد. از جمله قله‌های معروف شمیران که در رینگ گردشکری قرار دارد قله اصلي رشته كوه توچال به نام قله توچال با ارتفاع 3963 متر در شمال پس قلعه و در فاصله ده كيلومتري تجريش قرار گرفته است.

الویت بندی شبکه خیابانها و معابرشمیران جهت عملیات یخ‌‌زدایی Anti-icing در اوقات نزولات آسمانی درفصل زمستان

خیابانها چارچوب، بدنه و ساختار اصلی فرم هر شهر را تشکیل می‌دهند که محل اتصال و ارتباط فضاها و فعالیتهای شهری به یکدیگر هستند. عرض معابر یکی از مهمترین شاخص‌های سنجش کیفیت معبر است. به بیان دیگر عرض معابر به همراه دیگر شاخص‌ها در سهولت دسترسی نقش مهمی دارند. در همه مواقع بویژه شرایط بحران دسترسی راه، بسیار اهمیت دارد. راههای عریض امکان دسترسی بیشتر و تسهیل عبور و مرور را به امدادگران می‌دهند. به علاوه شیب معبر هم شاخص مهمی در سنجش اولویت خیابانها از نظر پرداختن به عملیات برف‌‌روبی و یخ‌‌زدایی است.

معابر منطقه یک شهرداری تهران، عمدتاً در شیب قرار داشته و از این روی مشکلات خاص خود را دارند. این معابر به درجه یک، دو و سه تقسیم بندی گردیده و در زمان بارش برف و یخبندان، خدمات رسانی با در نظر گرفتن اولویتهای از پیش تعیین شده صورت می‌گیرد. بر این اساس، معابر و نقاط بروز بحران در اوقات نزولات آسمانی در فصل زمستان به شرح ذیل می‌باشند:

چگونگی اولویت بندی معابر و اماکن شهری در انجام عملیات زمستانی:

معابری که در هنگام بارشها بدانها توجه بیشتر می‌شود عبارتند از:
 بزرگراهها، خیابانهای اصلی و پر ترافیک و مسیرهای ویژه اتوبوسهای شرکت واحد و بی آر تی (BRT).
 پل‌های سواره رو و زیرگذرها و تقاطع‌های غیر‌هم‌سطح.
 ورودی و خروجی بزرگراهها و تقاطع‌های غیر‌هم‌سطح.
 تقاطع‌های معابر، میادین و محل عبور عابرین پیاده.
 خیابانها و معابر پرترافیک و دارای شیب تند و معابر غیر قابل تردد با خودرو نظیر معابر کم عرض و پله‌ای.
 معابر منتهی به اماکن و فضاهای حساس مانند وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، بیمارستان‌ها، اماکن مذهبی، سیاسی، اداری، فرهنگی، آموزشی و تفریحی مهم و فرامنطقه‌ای.
 معابر پیاده‌رو پیرامون مدارس و مراکز آموزشی، بیمارستانها، مساجد و نیز سایر پیاده روهای سطح محدوده.
 محلهای سایه انداز.
 مسیرهای منتهی به مناطق اداری، تجاری و صنعتی.
 مسیرهای منتهی به فرودگاه‌ها و پایانه‌ها و ایستگاه‌های مترو.
 معابر با شیب زیاد و فرعی و پله‌دار محلات کوهپایه‌ای.
 زیر گذرهای عابر پیاده.

مساحت شبکه بزرگ‌راهی و شبکه عملکری اصلی و فرعی:

شمالی‌ترین منطقه شهر تهران دارای هفت شبکه بزرگراهی به طول حدود 85 کیلومتر رفت و برگشت به نام‌های اتوبان ارتش، بابایی، امام علی(ع)، صیاد شیرازی،صدر، مدرس و چمران و 150 کیلومتر شبکه اصلی و 900 کیلومتر شبکه عملکرد فرعی می‌باشد.

در هنگام برف‌‌روبی از آنجائیکه که بزرگراهها و خیابانهای شریانی درجه یک دسترسی‌های اصلی منطقه به نقاط مختلف را فراهم می‌کنند؛ بنابر این اولویت بالاتری را نسبت به سایر شریان‌ها را دارند. محدوده مرزبندی شهرداری منطقه یک در ضلع جنوبی محدود به اتوبان‌های بابایی، صدر، مدرس و چمران که جزو شریان‌های پرتردد و شلوغ کلان شهر تهران است و شرق به غرب را به هم متصل می‌نماید. در کنار چهار اتوبان فوق بزرگراه های امام علی(ع)، ارتش و صیاد نیز در محدوده قلمروی این منطقه قرار گرفته‌اند. از نظر خیابان‌ها نیز محدوده قلمروی شهرداری منطقه دارای دو خیابان اصلی به نام‌های حضرت ولیعصر(عج) و شریعتی است که از میدان تجریش به سمت جنوب تا مرکز کلانشهر تهران ادامه پیدا می‌کند. در چند سال گذشته با توجه به گسترش سطح ساخت و ساز و ایجاد مجتمع‌های بلند مرتبه که سبب ترافیک گسترده شده، مدیران شهری نسبت به احداث سه بلوار به نام‌های اندرزگو،کاوه و افتخاری اقدام نموده‌اند.

خیابانهای شریانی درجه دو :

خیابان‌هایی مانند پاسداران، نیاوران، مقدس اردبیلی و کچوئی، وزرات امورخارجه، بلوار شاهد، رشیدالدین فضل اله ( اوین سابق) به علت وجود مراکز حساس دولتی و دانشگاهی از اهمیت بالایی برخوردارند و خیابان‌های دارآباد، لنگری، نارجستان هفتم، فتح، نیروی زمینی و اوشان هم در درجه بعدی قرار دارند.
باید توجه داشت درخیابان‌های منتهی الیه غرب منطقه در ناحیه دو همچون خیابانهای دانشجو (جنب دانشگاه شهید بهشتی) خیابان سیزدهم ولنجک و خیابان بیمارستان طالقانی طبق آیین نامه طراحی معابر شهری مصوب سال 1395 خیابان‌های جمع کننده و پخش کننده محسوب می‌شوند که علاوه بر ایجاد دسترسی برای کاربران محلی،جریان تردد را به شریان‌های اصلی هدایت می‌کنند.

آمار معابر با عرض گذر:

براساس بررسیهای صورت گرفته شده درمحدوده قلمروی شهرداری منطقه یک، تعداد 127 معبر در نواحی یک، هشت، پنج و سه منطقه که بافت روستایی و قدیمی باعرض معبر زیر چهار متر و بیشتر بن بست وجود دارد. معابرکوچک و محلی با عرض چهار تا هشت متر به تعداد 2222 عدد که بیشترین آنها با تراکم بالا در محلات حکمت، امام زاده قاسم، باغ شاطر، دزاشیب، قیطریه، تجریش و باغ فردوس که بیشتر آنها بن بست‌اند و محلاتی همچون کاشانک، دارآباد، حصاربوعلی و رستم آباد از نظر تعداد کوچه بن بست دارای تعداد متوسط و در نهایت محلات ازگل، اراج، شهرک محلاتی، سوهانک و دربند کمترین میزان معابر بن بست را دارند.
معابر اصلی محلات باعرض نه تا دوازده متر به تعداد 2114 وجود دارند. باتوجه به اینکه خیابان‌های عریض اغلب خیابانهای مواصلاتی اصلی بین مقاصد مختلف شهروندان هستند در زمان برف‌‌روبی و یخ‌‌زدایی، باتوجه به قرارگرفتن در گروه معابر درجه اول، در الویت قرار دارند.

در نمودار فوق متراژ و تعداد معابر نشان داده شده است همانطور که در نقشه مشخص گردیده بیشترین معابر در منطقه به تعداد2222 معابری با گذر بین چهار تا هشت متر می‌باشند. در رتبه دوم معابری با گذر 9 الی 12 متر می‌باشند که در 27 محله شمیران دیده می‌شود. بعد از آن معابری با عرض 13 تا20 متربه بالا می‌باشند که این دسته از معابر به دلیل نقش مهمی که در جابجایی شهروندان را در ابتدا و انتهای هرروز دارند در هنگام برف‌‌روبی و یخ‌‌زدایی از اهمیت بالای برخوردار هستند.

درصد وجدول شیب معبرهای شهرداری منطقه یک :

محدوده منطقه یک در دامنه کوهستان قرار گرفته و اکثریت محلات آن مانند امام زاده قاسم، گلابدره، باغشاطر، قیطریه، دارآباد، سوهانک، درکه و ولنجک دارای شیب بین 8 الی 15 درصد و تعدادی از کوچه‌های محلات جمال آباد،جماران، دارآباد، امامزاده قاسم و شهرک قائم شیب بالای 15 درصد دارا می‌باشند. که خطر لغزندگی و یخ زدگی را افزایش و در نتیجه کاهش ایمنی را سبب می‌شوند.

ظرفیت جابجایی معابر:

ظرفیت جابجایی یک معبر، شاخص اصلی برای تعیین حداکثر مقیاس کاربریهای پیرامونی آن است. منظور از ظرفیت جابجایی بر خلاف طرز تفکر خودرو محور، در نظر گرفتن مجموع کل تعداد افراد و کاربران معبر با شیوه‌های مختلف سفر است. بر این اساس، خیابانهای با پیاده رو و سواره روی کم عرض و بدون خط ویژه دوچرخه و همگانی با ظرفیت جابجایی کمتر از 5500 نفر برساعت، قابلیت ایجاد دسترسی برای کاربریهای بزرگتر از مقیاس محله را نخواهند داشت. پس از آن خیابانهای جمع و پخش کننده با ظرفیت حدود 5500 تا 12000 نفر بر ساعت برای دسترسی کاربریهای زیاد، تنها می‌توانند در حاشیه خیابانهای شریانی واقع شده و از آنها دسترسی داشته باشند چرا که ظرفیت جابجایی این خیابانها با وجود خطوط ویژه همگانی و دوچرخه و همچنین پیاده روهای عریض، بیشتر از 12000 نفر بر ساعت است. در روزهای آخر هفته و ایام تعطیل، خیابان دربند از تردد مسافران و گردشگران برخوردار است که باعث ایجاد گرة ترافیکی شدید و مزاحمت برای اهالی می‌گردد.
عصرها و در ساعت اوج ترافیک معابری که دارای تردد بالا هستند، تعداد بیشتری تردد نسبت به ساعت اوج صبح دارند. در این ساعت نیز اکثر گره‌های ترافیکی در بزرگراههایی مانند چمران، مدرس، امام علی(ع) و غیره و معابر شریانی اصلی چون کچویی، بلوار اندرزگو، شریعتی، ولیعصر (عج)، مقدس اردبیلی، دربند، پاسداران و غیره و تقاطع‌هایی مانند سه راه یاسر، میدان ارتش، چهارراه فرمانیه، میدان تجریش، میدان نوبنیاد و غیره مشاهده می‌شود. در بعضی خیابانها آمار تصادفات بالاتر هستند مانند قیطریه، شریعتی، ولیعصر(عج)، باهنر، الف و بزرگراه ارتش.

تراکم جمعیتی و ساختمانی در منطقه یک :

منطقه یک دارای 62442 قطعه باشد، نزدیک به 46/74 درصد تراکم ساختمان‌ها کمتر از 60 درصد می‌باشند.بعداز آن به ترتیب، 58/16 درصد دارای تراکم ساختمانی 60 تا 80 درصد و 12/7 درصد نیز تراکمی بین 80 تا 150 درصد را شامل می‌شوند و در نهایت دو درصد دارای تراکمی بالاتر از 150 درصد می‌باشند. بیشترین تراکم جمعیتی بالاتر از 250 نفر در هکتار را محله‌های قدیمی که بافت سنتی روستایی و مرکزیت ده را در قدیم شمیران تشکیل می‌دادند مانند محلات حکمت، دزاشیب، باغشاطر، گلاب دره، امام زاده قاسم(ع)، قیطریه، جماران، چیذر و تجریش تشکیل می‌دهند. الباقی محلات مانند محمودیه، باغ فردوس، رستم آباد، حصاربوعلی، کاشانک،، نیاوران و جمشیدیه به طور میانگین در محدوده تراکم جمعیتی بالاتر از 50 نفر بر هکتار قرار دارند و در نهایت تراکم جمعیتی کمتر از 50 نفر بر هکتار نیز به طور پراکنده در بخشهایی مانند محله‌های ازگل، درکه، دربند، ولنجک، دارآّباد، نیاوران، سوهانک و شهرک محلاتی وقائم مشاهده می‌شوند. در نتیجه محله‌هایی که تراکم جمعیتی بالایی دارند معمولاً بار ترافیکی بیشتری را بدوش می‌کشند. بر این اساس، معابری که در این محله‌ها واقع شده اند، برای برف‌‌روبی و یخ‌‌زدایی از اولویت بالایی برخوردارند.

از منظر عملیات برف‌‌روبی، هرچه قدر تراکم ساختمانی در محدوده بیشتر باشد نشان دهنده تعداد طبقات بالاتر می‌باشد.به این منظور نسبت ارتفاع به عرض خیابان بیشتر وسایه اندازی ساختمان بر معابر نیز بیشتر می‌شود این امر سبب می‌گردد که این دسته از معابر در برابر تابش نور خورشید کمتری قرار ‌گیرند، روند ذوب شدن برف در آنها کاهش یافته و امکان یخ زدگی معابر افزایش ‌یابد. در نتیجه در مواقع بحران این دسته از معابر حتما باید مورد توجه قرار گیرند و امکانات لازم برای آنها در نظر گرفته شود.

لازم به ذکر است جمعیت منطقه یک بر اساس سرشماری سال 1395 نزدیک 500 هزار نفر برآورد گردیده که اکثریت این مجتمع‌های مسکونی بلند مرتبه در نواحی دو، هفت و سه قرار دارند.

نقشه و جدول معابر آ فتاب گیر و سایه دار در شمیران :

شرایط توپوگرافیک شمیرانات طوری است که دارای کوهستانی با ارتفاعات بالا و به دلیل وجود پستی و بلندی‌های متعدد دارای آب و هوای متغیر در طول سال می‌باشد سطوح شیب دار خیابان‌ها و کوچه‌های منطقه یک باعث گردیده در خیابان‌های با عرض کم با افزایش ارتفاع مجتمع‌های مسکونی نسبت به عرض معبر، به طور عمومی معابرفوق در معرض سایه قرار خواهند گرفت و در زمان بارش برف از آنجایی که یک خیابان با عرض معبر بالای 12 متر در معرض تابش بیشتری از تشعشعات نور خورشید است برف نشسته شده زودتر آب و از یخ زدگی معبر بصورت طبیعی جلوگیری می‌گردد و بالعکس در خیابان‌ها و کوچه‌های باعرض کم به دلیل سایه اندازی ساختمان‌های مرتفع تشعشع خورشید کمتر و دسترسی پذیری پایین، احتمال یخ زدگی و لغزندگی بیشتر است. در محدوده جغرافیایی منطقه یک بهترین زمان دسترسی به خورشید بین ساعت 10صبح تا 2 عصر رخ می‌دهد. بنابراین ضرورت بهره مندي از تابش خورشيد به عنوان يك راهکار اقليمي مناسب طراحی خیابانها و کوچه‌ها و معابرجدید طوری صورت پذیرد تا شهروندان بتوانند هم ازنور و تابش خورشید بیشتر بهره مند گردیده و هم اینکه شدت و مدت یخبندان معابرکمتر و در نتیجه آمد و شد بهتر گردد. نکته دیگر آنکه در بافت فشرده محلات قدیمی مانند چیذر، باغشاطر، امام زاده قاسم، گلابدره و دارآباد به علت کم بودن عرض معبرو فشردگی بافت تراکم ساختمانی مقدار قابل توجهی از نورگیری کوچه‌ها کاهش یافته و ازاین رو در بافت شهری اینگونه مناطق رعایت فاصله مناسب بین ساختمانها به منظوربهره گیری بیشتر از نور و تابش خورشید امری ضروری است. بنابر این باید بافت شهری را گسترده تر نمود. در اکثر شهرهای شوروی سابق و بلوک شرق که اقلیم بسیارسردی دارند مجتمع‌های مسکونی بلند مرتبه و عمودی بافاصله زیاد افقی و فضایی احداث شده‌اند.

منابع: